به پدر و مادر خود نیکی کنید

الحمد لله رب العالمین، والصلاة والسلام على أشرف الأنبیاء والمرسلین، نبینا محمد وعلى آله وصحبه أجمعین، وبعد: از احادیث، سخنان و فتاواهای بزرگان فهمیده می شود كه نیكی به پدر و مادر و اطاعت آن ها واجب است و از نافرمانی و بد اخلاقی با آن ها باید حذر نمود.الله تعالی می فرماید:(وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً كَرِیماً() وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّیَانِی صَغِیراً)[1] «پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را نپرستید و به پدر و مادر[خود] احسان كنید اگر یكی از آن دو یا هر دو در كنار تو به پیری رسیدند به آن‌ها [حتی] اوف نگو و پرخاش نكن و با آن‌ها سخنی شایسته بگو. از سر مهربانی بال فروتنی بر آنان بگستر و بگو پروردگارا آن دو را رحمت كن چنان كه مرا در خردسالی پروردند». نیكی به والدین باید چگونه باشد؟ از شیخ ابن عثیمین/ سؤال شد: نیكی به پدر و مادر باید چگونه باشد؟ آیا جایز است كه برای یكی از آن ها عمره نمود چون آرزو داشت كه آن را ادا نماید؟

   جواب: نیكی به والدین یعنی احسان به آن دو، با مال، مقام و منفعت بدنی است و واجب می باشد؛ نافرمانی پدر و مادر از بزرگ ترین گناهان است و در حق آن دو منع شده است و احسان و نیكی به آن ها در زندگی شان معروف و پسندیده است و هم چنین پیش از این ذكر كردیم كه این كار با ثروت، مقام و جسم انجام می گیرد. اما بعد از فوت آن‌ها نیكی در حق آن ها با دعا كردن، طلب استغفار نمودن، اجرا نمودن وصیت شان، لطف و مهربانی در حق دوستانشان و به جا آوردن صله رحمی است كه به وسیله آن ها ایجاد شده است، می باشد. این پنج چیز از جمله نیكی در حق والدین بعد از مرگشان است.اما دادن صدقه به جای آن ها جایز است ولی گفته نشده برای والدینتان صدقه بدهید بلكه گفته شده اگر صدقه بدهی جایز است اما دعا برای آن ها فضیلت بیشتری دارد. پیامبرص می فرماید:(إِذَا مَاتَ الْإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ إِلَّا مِنْ صَدَقَةٍ جَارِیَةٍ أَوْ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ یَدْعُو لَهُ)[2] «هنگامی كه انسان می میرد اعمالش جز ازسه طریق قطع می شود:1. صدقه جاریه2. علمی كه به وسیله آن به دیگران نفع برساند 3. فرزند صالحی كه برایش دعا كند». پیامبرص دعا را نام می برد و این دلیل است بر این كه دعا برای والدین بعد از مرگشان از صدقه دادن، عمره به جای آوردن، قرائت قرآن و نماز خواندن به جای آن ها بهتر است زیرا ممكن نیست كه پیامبرص از چیزی كه دارای فضیلت بیشتری است به چیزی كه دارای فضیلت كمتری است، عدول كند بلكه به طور قطع و یقین او آن چه دارای فضیلت بیشتر است را بیان كرده و به انجام آن چه دارای فضیلت كمتر است نیز اجازه داده است. دلیل بر این كه پیامبرص به آن چه دارای فضیلت كمتر است اجازه داده حدیث سعد بن عباده است هنگامی كه از پیامبرص اجازه خواست تا به جای مادرش صدقه بدهد و هم چنین مردی كه گفت: ای رسول خدا مادرم به طور ناگهانی مرد و گمان می كنم اگر می توانست سخن گوید می خواست‌كه به‌جای او صدقه بدهم آیا می توانم به جای او صدقه بدهم؟ پیامبرص فرمود: بلی می‌توانی .من از برادر خود می خواهم كه به جای عمره كردن یا صدقه دادن و چیزهایی شبیه آن، برایشان بسیار دعا كند زیرا این همان چیزی است كه پیامبرص ما را به آن راهنمایی می‌كند با این وجود صدقه دادن، عمره به جای آوردن، نماز خواندن و قرائت قرآن به جای پدر و مادر یا یكی از آن ها را انكار نمی كنیم. اما اگر عمره یا حج را به جای نیاورده باشند گفته شده: به جای آوردن فریضه حج به جای آن ها از دعا كردن فضیلت بیشتری داردو الله اعلم.[3]هم چنین شیخ می گوید: «از جمله حقوق والدین بر تو نیكی كردن در حق آن هاست كه با احسان نمودن در حق آن ها با سخن، ثروت و بدن انجام می گیرد. اطاعت از دستوراتشان در غیر از نافرمانی خداوند و در چیزی كه ضرری متوجه تو نگردد، واجب است. با نرمی با آن ها سخن بگویی و گشاده رو باشی و آن گونه كه لایق آن هاست برای خدمت به آن‌ها آماده باشی و هنگامی پیری، مریضی و ضعیفی از آن ها آسوده خاطر نگرددی و به ستوه نیایی و آن بر تو سنگینی نكند زیرا تو نیز در آینده مانند آن ها خواهی شد تو نیز پدر یا مادر خواهی شد همان گونه كه آن ها نیز پدر و مادر شدند و به سن پیری می‌رسی- اگر عمری باقی باشد- همان گونه كه آن ها نزد تو به سن پیری رسیدند و نیازمند محبت فرزندانت خواهی شد همان گونه كه آن ها نیازمند احسان و نیكی تو هستند اگر در حق آن ها نیكی نمودی تو را به پاداش بسیار مژده می دهم. پس كسی كه در حق پدر و مادر خود نیكی كند فرزندانش در حق او نیكی می كنند و كسی كه والدینش را نافرمانی كند اولادنش نیز او را نافرمانی می كنند و جزا و پاداش از جنس عمل است. آن چه بكاری همان درو می كنی». مادرت را در نظر داشته باش از شیخ عبداله جبرین سؤال شد: برای چه خداوند مادر را بر پدر فضیلت داده است و رسول اللهص سه بار كلمه مادر و یك بار كلمه پدر را به كار داده است ؟ایشان این گونه جواب دادند: در صحیح از ابوهریره ثابت است كه مردی سه بار گفت: ای رسول خدا چه كسی به خوش رفتاری من سزاوارتر است؟ و پیامبر هر سه بار فرمود: مادرت. برای بار چهارم سؤالش را تكرار كرد و گفت: دیگر چه كسی به خوش رفتاری من سزاوارتر است؟ فرمود: پدرت. و در روایتی دیگر آمده مادرت، مادرت، مادرت سپس پدرت بعد از آن خویشاوندان به ترتیب اولویت به خوش رفتاری تو سزاوارترند.در این حدیث حق مادر بر فرزند سه تا است و دلیل آن این است كه او بر مشقت و سختی صبر كرده و در هنگام باردار بودن، وضع حمل كردن، از شیر گرفتن بچه و شیر دادن و سرپرستی و تربیت، این سختیها را كه مخصوص او است و پدر آن ها را انجام نداده تحمل نموده است، و پدر دارای یك حق است كه در مقابل نفقه دادن، تربیت و یاد دادن او و آن چه مربوط به او است، می باشد و الله اعلم.[4]از شیخ ابن باز سؤال شد: می خواهم با زن بیوه ای ازدواج كنم و پدرم نیز موافق آن است و خود دختر و خانواده اش نیز موافق هستند جز مادرم كه موافق این وصلت نیست و بدان راضی نمی باشد. آیا با این زن بدون توجه به رضایت مادرم ازدواج كنم یا نه؟ و آیا اگر با او ازدواج كنم به منزله نافرمانی مادرم نیست؟ لطفاً مرا راهنمایی كنید.ایشان این گونه جواب دادند: مادرت بر تو حق بسیار دارد و نیكی در حق او از مهمترین واجبات است در نتیجه تو را نصیحت می كنم كه بدون رضایت مادرت با او ازدواج نكن زیرا مادرت از خیرخواه ترین مردم به تو است و شاید می داند كه او دارای اخلاقی است كه تو را اذیت می كند و زنان بسیار به هم شبیه هستند. الله سبحانه و تعالی می فرماید: (وَمَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا﴿﴾وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ)[5] «هر كس از خدا پروا كند [خدا] برای او راه بیرون‏شدنی قرار می‏دهد() از جایی كه حسابش را نمی‏كند به او روزی می‏رساند».شكی نیست كه نیكی در حق مادرت از جمله تقوا می باشد مگر این كه مادرت مسلمان نباشد و دختر خواستگاری شده اهل دین و تقوا باشد. اگر آن گونه كه گفتیم باشد در این حالت به خاطر این فرموده رسول الله ص(إِنَّمَا الطَّاعَةُ فِی الْمَعْرُوفِ)[6] «اطاعت و فرمانبری تنها در معروف و نیكی است» ملزم به اطاعت از مادرت نمی باشی.خداوند همه ما را بر آن چه رضایت خود در آن است، موفق بدارد و خداوند برای تو آن چه صلاح و سلامتی دینت در آن است آسان گرداند.[7] نیكی در حق والدین بر جهاد و هجرت مقدم است از ابوهریرهط روایت است كه مردی به خدمت رسول اللهص آمد و اجازه جهاد خواست. پیامبرص به او فرمود: آیا والدینت زنده هستند؟ گفت: بلی. فرمود: در حق آن‌ها نیكی كن كه این جهاد توست.و از عبدالله بن عمرو بن عاصم روایت است كه گفت: مردی به سوی پیامبرص رفت و گفت: با تو بر هجرت و جهاد بیعت می كنم. از خداوند برایم درخواست پاداش كن. پیامبر فرمود:آیا یكی از والدینت زنده هستند؟ گفت: بلی بلكه هر دو آن ها زنده هستند. فرمود: آیا می خواهی خداوند به تو پاداش دهد؟ گفت: بلی. پیامبرص فرمود: به سوی پدر و مادرت برگرد و با بهترین شیوه با آن ها خوش رفتاری نما. اطاعت والدین در دعوت كردن به سوی نافرمانی خداوند جایز نیست از شیخ عبدالعزیز بن باز سؤال شد: اگر والدینم مرا به دوری از دوستان خوب و نیكو امر كنند و بگویند نباید با آن ها عمره را به جای آوری همراه با علم به این كه در این راه همراه و ملازم آن ها هستم آیا بر من واجب است كه در چنین حالتی از آن ها اطاعت كنم؟شیخ این گونه جواب می دهند: بر تو واجب نیست كه در نافرمانی خداوند و در آن چه برای تو ضرر دارد از آن ها اطاعت كنی به دلیل این دو فرموده رسول اللهص:(إِنَّمَا الطَّاعَةُ فِی الْمَعْرُوفِ) «اطاعت و فرمانبری تنها در معروف و نیكی است»(لَا طَاعَةَ لِمَخْلُوقٍ فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ) «در نافرمانی كردن خداوند از مخلوق اطاعت نمی شود». پس از والدینت یا دیگران كه تو را از هم صحبتی با نیكوكاران نهی كنند اطاعت نكن و از هیچ یك از دوستان ناباب پیروی نكن اما با والدینت با سخن زیبا و دلنشین صحبت كن و به آن ها بگو: ای پدر و مادر عزیزم! آن ها پاك و نیكوكار هستند و من از آن ها بهره می‌برم و قلبم با آن ها آرام می گیرد آیا نمی خواهید كه من علم را یاد بگیرم و از آن بهره ببرم؟ پس سخنان آن ها را با كلام زیبا و زیباترین شیوه جواب بده بدون این كه شدت و تندی به كار ببری؛ و چنان چه مانع تو شدند به آن ها نگو كه تو از این اشخاص نیكوكار پیروی می كنی و با آن ها هستی و اگر می دانی كه به آن راضی نیستند به آن ها نگو كه تو با آن ها به عمره می روی ولی بر تو واجب است كه جز در اطاعت و معروف از آن ها اطاعت نكنی و هنگامی كه تو را به همنشینی با اشرار و بدان امر كردند یا از تو خواستند كه سیگار بكشی یا مشروب بخوری یا زنا بكنی یا چیزهای دیگر از گناهان و معاصی از آن ها و دیگران اطاعت نكن به دلیل دو حدیثی كه در سطر بالا ذكر شد. و بالله التوفیق.[8]هم چنین شخصی از شیخ سؤال كرد: پدرم سیگار می كشد و به من امر می كند كه به بازار بروم و برایش سیگار بگیرم. آیا از او اطاعت كنم؟ و اگر از او اطاعت كنم آیا گناهكار هستم و هنگامی كه از او اطاعت نكنم دچار ناراحتی می شوم؟ لطفاً مرا راهنمایی كنید.شیخ می فرماید: بر پدرت واجب است كه سیگار را ترك كند زیرا در آن ضررهای بسیار وجود دارد و از جمله كارهای ناپسندی است كه خداوند عزوجل حرام كرده است:(وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَآئِثَ)[9] « برای آنان چیزهای پاكیزه را حلال و ناپاكی ها را حرام می‏گرداند». الله عزوجل تنها طیبات و پاكی ها را همان گونه كه در این آیه كریمه فرموده حلال كرده است و هم چنین در سوره مائده می فرماید: (یَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّیِّبَاتُ)[10] «از تو می پرسند چه چیزهایی برای آن ها حلال شده است بگو چیزهای پاكیزه برای شما حلال شده است».الله سبحانه و تعالی برای بندگانش روشن گردانیده كه جز پاكیزه ها برای آن ها حلال نیست و سیگار جز پاكی ها نمی باشد بلكه جزو ناپاكی ها و نجس است پس بر پدر و دیگران كه سیگار می كشند واجب است كه از آن به سوی خداوند توبه كنند و از كسی كه آن را می كشد دوری كنند و برای تو جایز نیست كه او یا غیر او را در سیگار كشیدن و سایر گناهان یاری كنی به دلیل این فرموده الله تعالی:(وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ)[11] «در نیكوكاری و پرهیزگاری با یكدیگر همكاری كنید و در گناه و تعدی دستیار هم نشوید و از خدا بترسید كه مجازات خداوند شدید است».بر تو، برادران و عموهایت- اگر دارای برادر و عمو باشی- واجب است او را نصحیت و راهنمایی كنید و از سیگار برحذر دارید و به آیه ذكر شده و این فرموده رسول اللهص جامه عمل پوشانید: (الدِّینُ النَّصِیحَةُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَالَ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ لِمَنْ قَالَ لِلَّهِ وَلِكِتَابِهِ وَلِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ)[12] «رسول خداص سه بار فرمود: دین نصیحت است. گفته شد: ای رسول خدا دین برای چه كسی نصیحت است؟ فرمود: برای خدا، كتاب خدا، امامان مسلمانان و همه مردم».از خداوند مسئلت می خواهم كه پدرت را بر خیر موفق گرداند و او را بر انجام توبه از این گناه و سایر گناهان یاری رساند و تو را بر یاری رساندن به پدرت در نیكی كردن كمك كند كه همانا او شنوایی نزدیك است. تأمل و اندیشه كردن ابن عمرم مردی را دید كه مادرش را بر پشتش حمل كرده و با او پیرامون كعبه طواف می نمود. مرد گفت: ای ابن عمر! آیا حق مادرم را ادا كرده ام؟ فرمود: به اندازه یك لحظه از درد زایمان را هم ادا نكرده ای اما كار خوبی كرده ای و خداوند بر این كار كم، پاداش بسیار عطا كند .سفیان بن عیینه می فرماید: مردی از سفر برگشت با مادرش برخورد كرد كه در حال نماز خواندن بود ناپسند دانست كه بنشیند و مادرش به حالت ایستاده باشد پس مادرش دانست كه او چه می خواهد در نتیجه نمازش را طولانی كرد تا ثواب ببرد. به پدرت به مانند مادرت نیكی كن از شیخ ابن باز سؤال شد: من مأمور حكومت در نیروی انتظامی هستم  و مبلغی ماهیانه به من می دهند كه به آن نیازی ندارم و مقداری از آن را به مادرم به منظور تشكر در قبال تحمل نفقه ای كه بر من در گذشته داشته، می دهم و به پدرم چیزی از آن نمی دهم زیرا او در كودكی نفقه مرا تأمین نكرده است آیا در این كار من گنهكارم؟شیخ این گونه می فرماید: نیكی به والدین از مهمترین واجبات است هرچند آن ها در كودكی نفقه تو را تأمین نكرده باشند به دلیل این فرموده الله تعالی:(وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً)[13]«و خداوند این گونه حكم نمود كه جز او را نپرستید و به پدر و مادر خود نیكی كنید» و می فرماید:(أَنِ اشْكُرْ لِی وَلِوَالِدَیْكَ إِلَیَّ الْمَصِیرُ)[14]«شكرگزار من و پدر و مادرت باش‌كه بازگشت[همه] به سوی من‌است».بر تو واجب است كه به پدرت با عمل و سخن نیكو، رفتار نمایی و اگر نیازمند بود او را كمك كنی به گونه ای كه به خود و خانواده ات ضرری نرسانی. به دلیل این فرموده پیامبرص:(لاَ ضَرَرَ وَلاَ ضِرَارَ) «به خود و دیگران ضرر نرسانید» و اگر ثروت اضافه داری و پدرت به آن نیاز داشت به او كمك كن به دلیل این فرموده پیامبرص:(إِنَّ أَطْیَبَ مَا أَكَلْتُمْ مِنْ كَسْبِكُمْ وَإِنَّ أَوْلَادَكُمْ مِنْ كَسْبِكُمْ) «بهترین آن چه كه می خورید از روزی خودتان است و اولاد شما كسب و روزی شما هستند». پس به شما وصیت می كنم كه با پدر و مادرت نیكی كنی و در رفتار نیكو با آن ها سعی و تلاش به خرج دهی و در بدست آوردن رضایت آن ها حریص باشی به دلیل این فرموده پیامبرص:(رضا الله فی رضا الوالدین، وسخطه فی سخط الوالدین) «رضای خداوند در رضایت پدر و مادر و ناخشنودی خداوند در ناخشنودی والدین است». خداوند همه ما را موفق گرداند.[15] نیكی به پدر و مادر باعث افزایش عمر و روزی می شود از انس بن مالكط روایت است كه رسول اللهص فرمودند:(مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُمَدَّ لَهُ فِی عُمْرِهِ وَیُزَادَ لَهُ فِی رِزْقِهِ فَلْیَبَرَّ وَالِدَیْهِ وَلْیَصِلْ رَحِمَهُ)[16] «هركس می خواهد كه عمرش طولانی و روزی اش فراوان شود پس از والدینش اطاعت كند و صله رحم را بجای آورد» و از ثوبانط روایت است كه رسول اللهص فرمود:(لَا یَزِیدُ فِی الْعُمْرِ إِلَّا الْبِرُّ وَلَا یَرُدُّ الْقَدَرَ إِلَّا الدُّعَاءُ وَإِنَّ الرَّجُلَ لَیُحْرَمُ الرِّزْقَ بِالذَّنْبِ یُصِیبُهُ)[17] «جز نیكی باعث زیاد شدن عمر نمی‌شود و قضا و قدر خداوند جز با دعا رد نمی شود و مرد روزی ای را كه نصیب او می شود با انجام گناه بر خود حرام می كند». چگونگی نیكی به مادر بعد از فوت او شیخ این گونه می فرماید: روایت است كه شخصی از پیامبرص پرسید: ای رسول خدا آیا از نیكی در حق پدر و مادرم بعد از فوت آن ها حقی باقی است؟ فرمود:(الصَّلَاةُ عَلَیْهِمَا وَالِاسْتِغْفَارُ لَهُمَا وَإِنْفَاذُ عَهْدِهِمَا مِنْ بَعْدِهِمَا وَصِلَةُ الرَّحِمِ الَّتِی لَا تُوصَلُ إِلَّا بِهِمَا وَإِكْرَامُ صَدِیقِهِمَا) «دعا و استغفار نمودن برایشان، پایبند بودن بر عهد و پیمان(وصیت) آن ها بعد از مرگشان و به جای آوردن صله رحمی كه به وسیله آن ها وصل شده است و گرامی داشتن دوستانشان». همه این ها از جمله نیكی به والدین بعد از وفات آن ها است.شما را به دعا و استغفار برای والدینتان وصیت می كنم و این كه وصیت شرعی آن ها را اجرا كنید و دوستانشان را گرامی بدارید و صله رحم با دایی و خاله و سایر خویشاوندان از جهت مادر را به جای آورید خداوند تو را موفق بدارد و كار را بر تو آسان گرداند و از ما و تو و همه مسلمانان قبول فرماید. و الله الموفق.[18]از ابوبرده روایت است كه گفت: وارد مدینه شدم و عبدالله بن عمر پیش من آمد. گفت: آیا می دانی برای چه پیش تو آمدم؟ گفتم: نه. گفت: از رسول اللهص شنیدم كه فرمود:(من أحب أن یصل أباه فی قبره فلیصل إخوان أبیه بعده)[19] «هركس دوست دارد كه صله رحم با پدرش را بعد از فوت او به جای آورد پس صله رحم با برادران پدرش بعد از او را به جای آورد». و بین پدر عمر و پدر تو دوستی و برادری بود و دوست داشتم كه آن را به جای آورم. آیا شما را به بزرگ ترین گناهان كبیره آگاه نگردانم؟! از شیخ عبدالله بن جبرین سؤال شد: بعضی از جوانان خداوند آن ها را هدایت كند والدینشان را نافرمانی می كنند و صدایشان را بر آن ها بلند می گردانند و فضل و بزرگی والدینشان را بر خود فراموش می كنند چه راهنمایی برای آن ها دارید؟ آیا نافرمانی والدین یكی از گناه كبیره نیست؟ و آیا باید برای نافرمانی شان توبه كنند؟ و اگر توبه نكنند مجازاتی از جانب خداوند در انتظارشان است؟شیخ این گونه جواب می دهد: خداوند نسبت به والدین سفارش می كند و حق آن ها را قرین حق خود كرده است همان گونه كه می فرماید:(وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً كَرِیماً() وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّیَانِی صَغِیراً)[20] «پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را نپرستید و به پدر و مادر[خود] احسان كنید اگر یكی از آن دو یا هر دو در كنار تو به پیری رسیدند به آن‌ها[حتی] اوف مگو و به آنان پرخاش نكن و با آن‌ها سخنی شایسته بگوی از سر مهربانی بال فروتنی بر آنان بگستر و بگو پروردگارا آن دو را رحمت كن چنان كه مرا در خردسالی پروردند» خداوند ابتدا با حق خود و سپس با نیكی به پدر و مادر شروع می كند. اگر والدینش نزد او به پیری رسیدند به آن ها تشر نزند و به آن ها اف نگوید بلكه با آن ها با نرمی سخن بگوید و نسبت به آن ها متواضع و فروتن و مهربان باشد و از خداوند بخواهد كه به آن دو رحم كند و احسان و نیكی ای كه در حق او در خوردسالی كرده‌اند را به یاد آورد.پیامبرص نافرمانی والدین را از گناهان كبیره قرار داده بلكه از بزرگ ترین كبائر بر شمرده است همان گونه كه در حدیث ابی بكرهط از پیامبرص روایت شده كه سه بار فرمود:(أَلَا أُنَبِّئُكُمْ بِأَكْبَرِ الْكَبَائِرِ ثَلَاثًا قَالُوا بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ الْإِشْرَاكُ بِاللَّهِ وَعُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ)[21] «آیا شما را از بزرگ ترین گناهان آگاه نگردانم؟ اصحاب گفتند: بلی ای رسول خدا. فرمود: شریك قراردادن برای خداوند و نافرمانی پدر و مادر».و از دشنام دادن والدین نهی فرمود بلكه آن را از جمله گناهان كبیره قرار داد. می فرماید: (مِنْ الْكَبَائِرِ شَتْمُ الرَّجُلِ وَالِدَیْهِ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَهَلْ یَشْتِمُ الرَّجُلُ وَالِدَیْهِ قَالَ نَعَمْ یَسُبُّ أَبَا الرَّجُلِ فَیَسُبُّ أَبَاهُ وَیَسُبُّ أُمَّهُ فَیَسُبُّ أُمَّهُ)[22] «از بزرگ ترین گناهان كبیره این است كه شخص والدینش را دشنام دهد. گفتند: ای رسول خدا آیا می شود شخصی والدینش را دشنام می دهند؟! فرمود:بلی. شخصی والدین شخص دیگر و آن شخص دیگر نیز والدین این شخص را دشنام می دهد». و می فرماید:(لَعَنَ اللَّهُ مَنْ لَعَنَ وَالِدَهُ)[23] «خداوند كسی را كه والدینش را لعن می كند، لعنت كند».بر مسلمان واجب است كه حق پدر و مادرش را بشناسد، در حق آن ها نیكی نماید، با نرمی با آن ها سخن بگوید، نسبت به آن ها متواضع باشد و درخواست آن ها رابه اندازه توانایی اجابت كند، به اندازه ای كه می تواند در نیكی كردن به آن ها حریص باشد و به سوی خداوند از تمام گناهانی كه او در حق پدر و مادرش روا داشته توبه كند و از والدینش بخواهد كه از او راضی شوند و از آن چه نسبت به آن ها انجام داده گذشت نمایند. رسول اللهص می فرماید:(رضا الرب فی رضا الوالدین، وسخط الرب فی سخط الوالدین) «رضایت خداوند در رضایت پدر و مادر و ناخشنودی خداوند در ناخشنودی پدر و مادر است». الله اعلم.نكته:مجاهد می فرماید:«شایسته فرزند نیست كه اگر والدینش او را زدند دست آن ها را عقب بزند و هركس نسبت به والدینش تنگ نظر و نسبت به آن ها بی توجه باشد و هنگامی كه بر آن ها داخل می شود آن ها را ناراحت كند، به درستی كه آن ها را نافرمانی كرده است».حسن بن علیم می فرماید:«اگر چیزی كمتر و فرومایه تر از "اُف" بود خداوند آن را حرام می كرد». كسی كه والدینش را نافرمانی كند داخل بهشت نمی شود و خداوند در روز قیامت با دیده رحمت به او نمی نگرد از ابن عمرم روایت است كه رسول اللهص فرمودند:(ثلاثة لاینظر الله إلیهم یوم القیامة:العاق لوالدیه، ومدمن الخمر، والمنان. وثلاثة لا یدخلون الجنة: العاق لوالدیه، والدیوث، والرجلة)[24] «سه دسته هستند كه خداوند در روز قیامت با دیده رحمت به آن ها نمی نگرد:1. كسی كه والدینش را نافرمانی كرده 2. كسی كه همیشه مست بوده است 3. و كسی كه كار نیكی انجام دهد و منت نهد. و سه دسته هستند كه خداوند آن ها را داخل بهشت نمی كند:1. كسی كه والدینش را نافرمانی كرده است 2. دیوث[25] 3. و زنانی كه خود را به مردان شبیه می كنند». كسی كه والدینش را نافرمانی كند اعمالش پذیرفته نمی شود از ابی امامهط روایت است كه رسول اللهص می فرماید:(ثلاثة لایقبل الله عزوجل منهم صرفاً ولاعدلاً: عاق، ومنان، ومكذب بالقدر)[26] «سه دسته هستند كه خداوند هیچ چیزی را از آن ها نمی پذیرد:1. كسی كه والدینش را نافرمانی كند2. كسی كه كار نیكی انجام دهد و منت نهد 3. كسی كه قضا و قدر خداوند را انكار كند». وصلى الله وسلم على سیدنا محمد وآله وصحبه وسلم 

برگرفته از متن عربی دارالوطن با كمی دخل و تصرف 
تهیه شده توسط : بخش ترجمه سایت ایمان